ماجرای خرید اواکس (رادار پرنده) از آمریکا و سرنوشت خریدهای نظامی ایران از آمریکا

 

AWACS

در پی مخالفت «رابرت برد Robert Byrd» رئیس اکثریت سنای آمریکا با فروش هواپیمای اواکس (اوکس AWACS) به ایران، جیمی کارتر رئیس جمهور وقت این کشور چهارم آگوست 1977 موضوع معامله را موقتا به حالت تعلیق درآورد. دولت ایران درخواست خرید هفت جت بوئینگ 707 معروف به «رادار پرنده Airborn Early Warning & Control System» کرده بود و دولت آمریکا نسبت به این معامله یک میلیارد و دویست میلیون دلاری نظر موافق ابراز داشته بود که با مخالفت «برد ـ سناتور دمکرات ایالت وست ویرجینیا» و انتقاد او از شاه رو به رو شد. تهران نسبت به مخالفت سناتوربرد (که 28 ژوئن 2010 و در نود و سه سالگی و 51 سال سناتور! و 6 سال نماینده مجلس بودن درگذشت) واکنش تند نشان داد و کارتر (گویا با گرفتن این قول از شاه که ایران در مذکرات آتی اوپک مانع افزایش بهای نفت خام شود) هفتم سپتامبر آن سال درخواست ایران را به کنگره داد (که چنین معاملاتی در اصل نیاز به تصویب کنگره آمریکا نداشت). کنگره آمریکا درست یک ماه بعد (هفتم اکتبر) با فروش اواکس به ایران تا میزان ده فروند موافقت کرد، ولی معامله دچار تزلزل شد زیرا که تظاهرات وسیع نوامبر آن سال (ماه بعد) در برابر کاخ سفید واشنگتن علیه شاه که به آنجا رفته بود سکه وی را شکست و رسانه های آمریکا به ابراز این نگرانی که ممکن است شاه برکنار شود و اواکس ها به دست دشمن بیافتد پرداختند و .... دولت مسکو از این فرصت استفاده و به شاه اشاره کرده بود که می تواند رادار پرنده (توپولف ـ 95 یا 116 و 114) از روسیه خریداری کند که از سال 1958 ساخته و آزمایش شده اند. (طبق محاسبات وقت دولت مسکو، آمریکا به این فکر افتاده بود که به جای ایران ـ خود قدرت نظامی اول خلیج فارس شود که خطر مستقیم بزرگی برای مسکو داشت که در آسیای غربی دوستان متعدد ازجمله یمن جنوبی، سوریه و عراق برای خود به دست آورده بود).
     طبق گزارش های بعدی رسانه ها، دولت آمریکا از اواخر سال انقلاب و پدیدآمدن ابهام در اوضاع ایران در انجام این معامله و کل فروشهای نظامی اش به ایران که بالغ بر 9 میلیارد دلار بود دچار تردید شد و بر همین پایه، در دوران کوتاه حکومت شاپور بختیار و نیز پس از پیروزی انقلاب (در دوران دولت موقت مهدی بازرگان) عواملی را وادار کرد که ایران این قراردادهارا لغو کند (تا موضوع گرفتن غرامت از آمریکا در صورت لغو قراردادها از جانب واشنگتن به میان نیاید) و حتی جنگنده های تحویل داده شده اف ـ 14 را پس بدهد و یا به عنوان کالای دست دوم به کانادا بفروشد!. به احتمال زیاد، تصمیم دولت موقت به لغو قرارداد که صادق طباطبایی معاون نخست وزیر وقت و سخنگوی دولت موقّت جزئیات آن را اعلام و بیستم امرداد 1358 (11 آگوست 1979) در روزنامه های تهران انتشار یافت زیر همان فشار بود. صادق طباطبایی گفته بود قراردادهای 9 میلیارد دلاری خریدهای نظامی از آمریکا (آواکس، اف ـ 16، کشتی جنگی، مستشاری نظامی، هلی کوپترهای بل ـ بوئینگ و ...) لغو شده است و تاکید کرده بود که هزینه نگهداری جنگنده های اف ـ 14 (تام کت) که دولت سابق (شاه) 70 ـ 80 فروند از آنهارا هرکدام به 60 میلیون دلار از آمریکا خریده و تحویل گرفته بسیار سنگین است که برای خود دولت آمریکا هم نگهداری آنها مقرون به صرفه نیست!. شورای انقلاب چند روز بعد وضعیت جنگنده های اف ـ 14 را مستقیما برعهده گرفت و از دست دولت موقت خارج ساخت و پس داده نشدند و از انها در جریان جنگ ایران با عراق و تا به امروز استفاده شده است.